Say (Less & Stress) + Go (Slow & Show)

The Four S's

මීට අවුරුදු 3කට කලින් පටන් ගත්ත මගේ දෙවෙනි උපාධියේ අලුත් අධ්‍යයන කටයුතු වලදි තමයි මට මුලින්ම ඔටිසම් කියන තත්වය ගැන දැන ගන්න ලැබුනේ. එතෙක් මම කරගෙන ආපු රැකියා අංශය සහ අධ්‍යාපන අංශය එක පාරට වෙනස් කරන්න වුන විදිහ ගැන මම ලිපියක් ලියාගෙන යනවා. එහිදි මම කියන්නම් ඇයි මම මේ විදිහට හිටපු ගමන් මගේ ගමනේ පිළි මාරු කලේ කියලා..මේ මගේ ජීවිතේ දෙවෙනි හැරවුම් ලක්ෂය සහ හොඳම හැරවුම.. පළවෙනි හැරවුම ගැන මම ලිව්වා  හොඳම යෙහෙළිය කියාදුන් පාඩම් ලිපියේ...


ඉතින් මම ඔටිසම් ගැන ඉගෙන ගනිද්දි මට හරිම ආසා හිතුනා ඒ දරුවන්ට කරන්න පුලුවන් ප්‍රතිකාර ක්‍රම ගැනත් ඉගෙන ගන්න. අනිත් වැඩත් එක්කම මම මේ ප්‍රතිකාර ක්‍රම ගැන වෙනම ඉගෙන ගන්න විදි හොයද්දි මේ ප්‍රදේශයේ තියන විශේෂ දරුවන් සම්බන්ධ ආයතන වලින් නොමිලේ පැවැත්වුනු වැඩමුලු කීපයකට දායක වෙන්න මට අවස්ථාව ලැබුනා.. ඊට අමතරව Online තිබුනු පාඨමාලවකුත් මම හැදැරුවා ඔස්ට්‍රේලියාවේ රජයෙන් අනුමත.. එකින් එක ක්‍රම ඉගෙන ගනිද්දි මගේ කුතුහලය තවත් වැඩි උනා. ඒ නිසාම දැනට ලෝකයේ ඔටිසම් සඳහා කෙරෙන මිල අධිකම ප්‍රතිකාර විදිහක් වන Applied Behavior Analysis  (ව්‍යවහාරික හැසිරීම විශ්ලේෂණය)   ගැනත් මම ඉගෙන ගත්තා. 

මේ හැම විදිහම එකපාර ඉගෙන ගනිද්දි මට තේරුන කරුණක් තමයි ඔටිසම් දරුවෙකුට හෝ වැඩිහිටියෙකුට ප්‍රතිකාර කරද්දි එක් එක් ක්‍රමය වෙනම වෙනම කරනවට වඩා ක්‍රම කීපයක් එකට එකතු  කරලා කලොත් අඩු කාලයකින් වගේම අඩු වෙහෙසකින් වැඩි දියුණුවක් දකින්න පුලුවන් වේවි කියන දෙය..

මේ වෙනකොට මට අවබෝධයක් තිබ්බා ඔස්ට්‍රේලියාවේ  මම ඉන්න ප්‍රාන්තයේ කොහොමද ඔටිසම් දරුවෙකුට ප්‍රතිකාර කරන්න හැඩ ගැහිලා තියෙන්නේ කියලා. ඒ අතරේ මම දැක්ක දෙයක් තමයි කිසිම කෙනෙක් මේ ප්‍රතිකාර ක්‍රම කීපයක් එකට එකතු කරලා දරුවගේ මොළයේ හැම පැත්තක්ම එකවර උත්තේජනය කරමින් ප්‍රතිකාර කරන්නේ නැති බව. ඊට වඩා වෙන්නේ එක එක ප්‍රතිකාර ක්‍රමය කරන අය ලඟට දරුවා රැගෙන යාම. උදාහරණයකට කථන පුහුණුව (Speech Therapy), වෘත්තීය චිකිත්සා (Occupational Therapy), ව්‍යවහාරික හැසිරීම විශ්ලේෂණය (ABA) කියන ප්‍රධාන  ක්‍රම (තව ප්‍රතිකාර ක්‍රම රැසක් තියනවා)  කරන ආයතන හරහා වෙන වෙනම දරුවට ප්‍රතිකාර කිරිම. ඒක හරියට අපි 6 වසරේ ඉඳලා 13 වසර වෙනකන් එක එක ගුරුවරුන් යටතේ විෂයන් ගොඩක් ඉගෙන ගන්නවා වගේ. (එක ගුරුවරයෙකුට මේ ඔක්කොම විෂයන් උගන්නන්න බැරි නම් අපි කොහොමද මේ ඔක්කොම ඉගෙන ගන්නේ... )  ඒත් ඇත්තටම මේ එක් එක් අය දෙන උපදෙස් පිළිපදින්න ගිහාම මේ හැමවිදිහක් ගැනම අවබෝධයක් තිබීම හරිම වැදගත් දරුවව තේරුන් ගන්න.

ඒත් ඒක ලේසි දෙයක් නෙමේ. ඒ නිසා තමයි එක එක ක්‍රම පිළිබඳ ප්‍රවීනයණ්ගෙන් සේවා ලබා ගන්න විදිහට මේ ක්‍රමය හැදිලා තියෙන්නේ. හැබැයි දෙමාපියන් දරුවා එක්ක වැඩ කරද්දි මේ හැම ක්‍රමයකින්ම ලැබුනු උපදෙස් එකට  එකතු කරලයි දරුවා එක්ක වැඩ කරන්න විදිහක් හොයා ගන්න ඕන.  මෙන්න මේ නිසා මේ හැම ආයතනයකින්ම දෙමාපියන්ගේ දරුවා පිළිබඳ ඇති තේරුන් ගැනීම තමන්ගේ ප්‍රතිකාර විදි තීරණය කරන්න යොදා ගන්න එක තීරණාත්මක සාධකයක්.. තමන්ගේ දරුවා ගැන තමන් තමයි වැඩියෙන්ම දන්නේ කියන එක හැම ප්‍රතිකාර ආයතනයකින්ම දෙමාපියන්ට දෙන ධනාත්මක පණිවිඩයක්.. එතනදි ඔටිසම් ගැන දෙමාපියන්ගේ දැනුම අඩු උනත්  ප්‍රතිකාර කරන අය දෙමාපියන්ට දෙනවා ලොකු වටිනාකමක්.

මෙන්න මෙතනදි දරුවා එක්ක නිතර ගැවසෙන ඕනම කෙනෙක් දරුවා ගැන තේරුන් ගන්න නම් දරුවා එක්ක සුහද නොකැඩෙන ද්විපාර්ශවීය සන්නිවේදනයක් පවත්වා ගත යුතුයි දවසේ පැය විසිහතරෙම.  අපි මේ කතා කරන්නේ සාමාන්‍ය ලෙස වැඩෙන දරුවන් ගැන නෙමේ. මේ දරුවන්ගෙන් 90%ක්ම කතා කිරිමේ සහ කතා කිරිම කියන සංකල්පය තේරුන් ගන්න අපහසු දරුවන්. ඒ වගේම අවට පරිසරය වෙනස්ම විදිහකට දැනෙන දරුවන්. ඉතින් එයාලත් එක්ක අපි නොකැඩෙන සම්බන්ධයක් තියා ගන්න නම් අපිටත් එයාලා වගේ හිතන්න දැනෙන්න විදිහක් හදා ගන්න වෙනවා අනිවාර්යයෙන්..

ඒ විදිහේ සම්බන්ධයක් තියාගන්න පහසු කරන විදි 4ක් ගැන තමයි අද මම ලියන්නේ.. මේ ක්‍රම හතර ඕනම කෙනෙක් එක්ක නොකැඩෙන සම්බන්ධයක් තියා ගන්න භාවිතා කරන්නත් පුලුවන් නිසා ඔයාලත් එක්ක මේ විදිහට බෙදා ගන්න මට හිතුනා..මේ ක්‍රමය හඳුනවන්වා 4S කියලා.. අර ජපන් ජාතිකයන්ගේ 5S වගේ තමයි ටිකක්..එහිදි පිළිවෙලට හදන්නේ අපි වැඩ කරන විදිහනේ... මේ S අකුරු හතරෙන් පිළිවෙලට හදන්නේ අපි කතා කරන  සහ හැසිරෙන විදිහ.

Say Less  & Stress

Go Slow & Show

Say Less

කවදාකහරි දරුවෙකුට ඔබ කතා කරන විදිහ රෙකෝඩ් කරලා නැවත අහලා තියනවද.. විශේෂයෙන් දරුවෙක් ඔබ අනුමත නොකරන දෙයක් කල විට.. ඔබ කරලා නැත්නම් වෙලාවක කරලා බලන්න. තප්පරේකට වචන කීයක් ඔබ කියනවද කියන එක.. විශේෂයෙන් අම්මලා....තවමත් භාෂාව ඉගෙන ගනිමින් ඉන්න අවුරුදු 3-4 දරුවන්ට ඔබේ මේ කතාවෙන් භාගයක්වත් හරිහැටි වැටහෙන්නේ නැ.. අන්ඩර දෙමළ වගේ..ඊට ඉහල වයස් කාණ්ඩ වල දරුවන්ගේ උනත් කථනය හා සම්බන්ධ මොළයේ ක්‍රියාකාරීත්වය අනූව තේරුන් ගන්න පුලුවන් ප්‍රමාණය වෙනස්. ඉතින් ඔබ කියන දේවල් වලින් වැඩි හරියක් නොතේරෙන කොට දරුවන් ටික ටික ඔබෙන් ඈතට යනවා.. ඒ කියන්නේ අපි මුලදි කතා කල නොකැඩෙන ද්වීප්‍රාර්ශවීය සන්නිවේදනය දිගටම තියා ගන්න බැරි වෙනවා කියන එක. 

ඒ නිසා මේ වගේ දරුවෙකුට හරි සාමාන්‍ය දරුවෙකුට හරි කතා කරද්දි ඒ දරුවට වැටහෙන සීමාවේ ඉඳලයි අපි කතා කරන්න ඕන.  දරුවෙකුට විතරක් නෙමේ, වැඩිහිටියෙකුට උනත් කතා කරදිදි ඒ ඒ කෙනාට වැටහෙන සීමාව ගැන අවබෝධයක් තිබීම වැදගත්. අවුරුදු 3ක ඔටිසම් දරුවෙක් ගත්තොත් ඒ දරුවට ඔබ කතා කරන්න ඕන බොහෝ විට අවුරුදු 1ක 2ක අලුතෙන්ම භාශාව ඉගෙන ගන්න දරුවෙකුගේ සීමාවට බැහලා.. පුලුවන් තරන් අවම වචන ගනණක් භාවිතා කරලා කියන්න ඕනම දෙය කෙටියෙන් කියන එක තමයි මේ S අකුරෙන් කියවෙන්නේ.

අපි හිතමු අපිට ඕන දරුවා සෙල්ලම් කරලා ඉවර උනාට පස්සේ ඒ සෙල්ලම් බඩු අස් කරන්න කියලා කියන්න. හිතලා බලන්න අපි ඕක දරුවාට සාමාන්‍යයෙන් කියන විදිහ.. එකම දේ බොහෝ විට අපි නැවත නැවත කියන්න පෙළබෙනවා දරුවට අපි කියන දේ තේරුන් ගන්න කාලයක් දෙන්නෙත් නැතුව වචන ගොඩක් භාවිත කරලා..

ඒ වගේම මේ දරුවන්ට වචන අස්සේ තියන සැඟවුන අරුත තේරුන් ගන්නත් අමාරුයි.. අපි හිතමු දරුවෙක් ටීවි බලනවා කියලා.. අපිට කිව්වොත්  දරුවට "මං හිතන්නේ දැන් ටිවි බැලුව ඇති" කියලා බොහෝ විට එයින් අදහස් වෙන "ටීවි එක ඔෆ් කරන්න" කියන සැඟවුන පණිවිඩය දරුවට වැටහෙන්නේ නැ.. ඉතින් කියන දේ නැහුනා වගේ ඉන්න දරුවා දකින අපේ හිතේ කේන්තියක් ගොඩනැඟෙනව හිමිට.. ඉන් පස්සේ අපි කතා කරන ස්වරයත් උස් කරලා ආයෙත් අපි මුලින් කියපු දේම කියනව "ඇහුනේ නැද්ද මං කිව්ව දේ" කියලා.. ඒත් දරුවට ඔබ ඔබට ඕන පනිවිඩය හරියට දෙන්නේ නැ.. ඔබ කියන්න ඕන "දැන් ටිවි එක off කරන්න" කියන  දේ විතරයි. ඔබත් මේ ඉගැන්විම් ගැන දැනුවත් උනොත් වැටෙහේවි අපිට තරහ ගන්න තරන් දෙයක් අපි අවට ඇත්තටම වෙන්නේ නැති බව. අපිම මවා ගත්ත තරහ යාමක් තමයි තියෙන්නේ.

මේ විදිහට කතා කරන්න පුරුදු වීම කොයි දරුවටත් ගැලපෙන අතරම දරුවන් සහ ඔබ අතර තියන සම්බන්ධය ශක්තිමත් කරන්න යොදාගන්න පුලුවන් විදිහක්. වැඩිහිටි අය දෙන්නෙක් ගත්තත් මේ ක්‍රමය හැම අතින්ම ඒ දෙදෙනාව කිට්ටු කරන්න හේතු වෙනවා


Stress

මොකක්ද මේ Stress කියන්නේ.. මේ කාලේ නම් Stress නැති කෙනෙක් හොයා ගන්නත් බැනේ.. මේ කියන්නේ ඒ අපි දන්න Stress නෙමේ.. අපි දරුවෙකුට හරි  වෙන කෙනෙකුට හරි කතා කරද්දි අපිට කියන්න ඕන පණිවිඩයට අඳාල සමහර වචන වලට වැඩි බරක් යොදා කතා කිරිම තමයි මේ Stress කියන්නේ.  මෙතනදි වැඩි බරක් යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ ටිකක් උස් හඬින් හෝ කෙනෙක්ගේ අවධානය දිනා ගන්න පුලුවන් ස්වරයකින් අපි කියන පණිවිඩයේ වැදගත් වචන කීම. බොහෝ විට ඔටිසම් දරුවන්ගේ මතකයේ රැඳෙන්නේ මේ දැන් පැවසුව දේ විතරයි. ඒ නිසා වාක්‍යක වැදගත් වචන කියන්න ඕන අන්තිමට. නැත්නම් එයාට මුලදි කිව්ව දේ අමතක වෙන්න පුලුවන්.

අපි හිතමු අපිට ඕන මේ වගේ දරුවෙකුට කියන්න පාඩම් කරලා ඉවර නම් පොත් ටික අස් කරන්න කියලා..අපිට ඒක කියන්න පුලුවන් "පොත්" කියන වචනය අන්තිමට දාල "අස් කරන්න" කියන වචනයට වැඩි බරක් එන විදිහේ ස්වරයකින්...

 "අපි අස් කරමුද පොත් ? "

මේ වාක්‍ය දරුවගේ මට්ටමට පහත් වෙලා එයාගේ මුණට මුණ බලාගෙන හැකි තරම් සන්සුන්ව ටිකක් විනෝදයට බර ඉරියව්වකින් ආදරෙන්  කියන්න පුලුවන් නම් එක සැරෙන් දරුවා ඔබ කියන දේ කරාවි.

Slow

මේක නම් ගොඩක් දෙනෙකුට කරන්න ගොඩක් අමාරු දෙයක්. ඇත්තම කිව්වොත් මටත් ගොඩක්ම අමාරු දෙයක්. හිතා මතා  කතා නොකොලොත් මම සමහර වෙලාවට කතා කරන වේගය හරිම වැඩි. මම මුලින් කිව්ව වැඩමුළු වලට ගිහාම අපිට එක වාක්‍ය කණ්ඩයක් දිලා ඒක කියන විදිහ රෙකෝඩ් කරලා නැවත අහන්න කියලා ප්‍රයෝගික පැවරුමක් දුන්නා.. අපි හැමෝටම එක හරි විනෝදජනක වගේම අපේම කටහඬට නැවත නැවතත් සවන්දෙන එක අමුතුම අත්දැකීමක් උනා.

මෙතනදි කියන්නේ අපි කතා කරන වචන සහ වාක්‍ය අතර නැවතිමේ තිත් තබමින් කතා කරන්න කියල.. හැබැයි ඒක ස්වාභාවික විදිහට අහන් ඉන්න කෙනාට ඇහෙන්නත් ඕන.. එහෙම නැතුව අකුරෙන් අකුර වචනෙන් වචනේ නවත්තමින් කියන්න නෙමේ. ඕනම දරුවෙක් කතා කරන්න ඉගෙන ගන්නේ තමන් අවට ඉන්න අයව අනුකරණය කරමින්. ඉතින් විශේෂයෙන් ඔටිසම් දරුවන්ට වෙනස්කම් කරන්න අමාරු නිසා මුලින්ම හරි දේ කියලා දෙන්න ඕන.  ඒ නිසා මෙවැනි දරුවන් ඉන්න දෙමාපියන්ට සිදුවෙනවා තමන්ගේ කතා බහ, හැසිරීම හරිම පරිස්සමින් කරන්න ගෙදර ඉන්න ඕනම කෙනෙක් එක්ක.

අපි කියන දේ අවස්ථාව අනූව හිතලා  වචන වල අරුත වටහා ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය මොළයේ  ඇතුලේ  සිදු වෙලා තේරුන් ගන්න, එක එක දරුවට යන වෙලාව වෙනස්. ඒ ඒ දරුවට ආවේණික වෙලාව නිවැරදිව හොයා ගන්න පුලුවන් එකම කෙනා අම්මා හෝ තාත්තා වගේ දරුවත් එක්ක නිතර ඉන්න කෙනෙක්. ඒ සොයා ගැනීම අනූව තමයි මේ නැවතිමේ තිත් කොයි වෙලේද කොහොමද තියන්න ඕන කියලා තීරණය වෙන්නේ..

Show.

අපි ගොඩක් දෙනෙකුට වචන වලින් කියන දේ රුපයකින් හරි විඩියෝවකින් හරි බලන්න පුලුවන් නම් තවත් හොඳින් තේරුන් ගන්න පුලුවන්.. ඉතින් කතා කරන සංකල්පය හරිහැටි නොවැහටෙන ඔටිසම් දරුවන්ට මේ පින්තූර පෙන්වීම , සිදුවිමට අඳාල විඩියෝවක් පෙන්වීම කියන්නේ ඔවුන්ට කරන ලොකුම ලොකු උදව්වක් දෙයක් හරිහැටි වටහා ගන්න.

එදිනෙදා ඕන වෙන දේවල් වල ඇත්තම වස්තුව (Object) පෙන්වීම, පැහැදිලි අංගචලන සහිතව කතා කිරිම, පින්තුර හෝ විඩියෝ පට පෙන්වීම, වචන ලියලා පෙන්වීම මෙතනදි  අපිට කරන්න පුලුවන් දෙවල් අපි කියන දේ දරුවට හොඳින් වටහා ගන්න.

මේ වගේ දරුවෙකුට උදේ නැගිටලා දත් මැදලා මුණ සෝදන්න පුරුදු කරන්න ඕන නම් මුලින්ම ඒ ඒ පියවරට අඳාල පින්තුර හදා ගන්න ඕන. එතනදි අපිට පුලුවන් එයාට කතා කරන ගමන්ම දත් බුරුසුව, දන්තාලේප පෙන්වන්න.. අපිට පුලුවන් කරලා පෙන්නන්න පියවරෙන් පියවර කොහොමද දත් මදින්නේ කියලා. ටික ටික මේ විදිහට උපරිම උදව් දෙමින් හුරු කලාම ටික දවසකින් ලියල තියන වචන දකින කොට අපි කියන දේ ඉක්මනින් වටහාගෙන කරන්න පුලුවන් වෙනවා. තව දුරටත් හෙමින් උදව් කරගෙන යන විට අපි කියන වචන වලින් විතරක් කරන්න ඕන දේ තේරුන් ගන්න පුලුවන් වෙනව.. දෙමාපියන් හුරු කරන්න උත්සහ කරන කිසියම් දෙයක් තනියෙන් මේ දරුවෙක්  කරන දවසට   දෙමාපියන්ට දැනෙන සතුට වචන වලින් නම් කියන්න බැහැ...

ඔබ දන්නවද බොහෝ විට මේ දරුවන්ට තමන්ගේ ලඟම  අයව වුනත් මතක තියාගෙන අඳුරගන්න හරිම අමාරුයි.. තමන්ගේ අම්මාව උනත්.. ඒකට තියන හොඳම විසඳුම තමයි ඒ ඒ අයගේ පින්තුර නිතර දරුවට පෙන්වීම.. එතනදි මුහුණ විතරක් මුලින් පෙන්වීමට තමයි උපදෙස් ලැබෙන්නේ.. මේ දරුවන්ට කෙනෙක් ඇඳගෙන ඉන්න පාට අනූවත් එකම කෙනාව වුනත් වෙනස්ව දැනෙන්න ඉඩ තියන නිසා...

ඔබට වැටෙහෙනවා ඇති ඔටිසම් දරුවෙක් ඉන්නවා කියන්නේ ජීවිතේ මොන තරන් වෙනස් වීම් දෙමාපියන් කරගන්න ඕනද, මොන තරන් හිමින් ද එදිනෙදා වැඩ කරන්න ඕන කියන එක. හැබැයි මේ ඔටිසම් දරුවන්ට තේරෙන ක්‍රමය හොයා ගත්තට පස්සේ සාමාන්‍ය දරුවෙකුටත් වඩා හොඳින් දේවල් තේරුන් අරන් කරන්න හැකියාවක් බොහෝ  විට තියනවා.. අමාරුම දේ තමයි ඒ ඒ දරුවට වැටහෙන ක්‍රමය හොයා ගන්න එක, දැනට ලොකේ කිසිම තැනක  මෙන්න මේ විදිහට කරලා හොයා ගන්න කියල එක ක්‍රමවේදයක් නැති නිසා..   ඒ නිසා තමයි මට හිතුනේ මම දැන් කරන Early Education & Care  කියන  උපාධියෙන් පස්සේ  මේ ඔටිසම්  දරුවන්ගේ ප්‍රතිකාර ක්‍රම ගැන පර්යේෂණ කරන ආයතනයකට බැඳෙන්න..

මේ මොන දේ කලත් මොන අවස්ථාව ලැබුනත් මගේ ජිවිතේ සතුටෙන්, විනෝදෙන්, සැහැල්ලුවෙන්  ගත කරන්න  සෑහෙන ඉඩක් තියාගෙන තමයි මම කරන්නේ..තමන්ගේ ජිවිතය   පිළිවෙලට හදාගන්න ඕන තමන්. අවට ඉන්න අයට  එක එක විදිහේ චෝදනා එල්ල කරලා කිසිම තේරුමක් නැහැ. හැමකෙනාගෙන්ම අපිට ගන්න දේකුත් තියනවා, නොගන්න දේකුත් තියනවා.. තීරණය තියෙන්නේ ඔබේ අතේ.....

 ඔබ + අවට ඉන්න අයගේ [  (හොඳ) - (නරක )  ]  =  ඔබ