ASD + මිනිස් වර්ගයා = අමුතු හැසිරීම් 2

මම පළමු ලිපියේ අන්තිමට  කතා කලේ "Autism Spectrum Disorder" හි ගමන් කරන පුද්ගලයන්ගෙන් දැකිය හැකි වෙනස්කම් ගැන. අද එතැන් සිට...

අනිත් වෙනස නම් හැසිරිමේ ඇති අසාමාන්‍යතා සහ එක් දෙයකට පමණක් විශේෂිත ලැදියාවක් දැක්වීම.  බොහෝ විට එකම රටාවකට වැඩ කිරිමට කැමති මේ  අයගේ වෙනස්වීම වලට මුහුණ දි හැඩගැසීමට ඇති හැකියාව ඉතාම සීමිතයි.. මේ නිසාම පවුලක් තුල සාමුහිකව වැඩක් කිරීමේදි මතුවෙන ගැටලු ඉතාම පිඩාකාරි දරුවාටත් අවට ඉන්න අයටත්.. මෙවැනි දරුවන් එක් දෙයකට අසීමිත ලෙස බැඳිමත් අන් දරුවන් සැලකිල්ලක් නොදක්වන නූල් කැලි , වයර් වැනි දැට සෙල්ලන් බඩු වලට වඩා ප්‍රිය කිරිමත්, වයසට ගැලපෙන ලෙස සෙල්ලන් බඩු වලින් සෙල්ලන් කිරිමට නොදැනිමත් නිසා ඔවුන්ගේ හැසිරිම් ඒකාකාරි ස්වාභාවයක් ගනී. බොහෝ දරුවන් සෙල්ලන් බඩු විවිධ රටා වලට තැබිමට මිස එවායින් සෙල්ලන් කිරිමට උනන්දුවක් හෝ කියල දුන්නත් තේරුන් ගැනිමට හෝ හැකියාවක් නොමැති කමින් පවුලෙන් දුරස් වු ලෙසක් දිස් විය හැකියි.. මෙවැනි දරුවන් සෙල්ලන් කිරීමේදි (අපි හිතමු කාරයක් දුන්නා කියා) සෙල්ලන් භාන්ඩයේ හැඩරුව එහි ලේබල් ගැන හෝ රෝද ගැන පමණක්  අවධානය යොමු කිරීමෙන් එයින් සෙල්ලන් කිරීමට නොහැකි තත්වයකට පත් වේ. සෙල්ලන් කලත් එය බොහෝ ප්‍රාථමික ඝනයට මිස සමවයස් දරුවන් මෙන් පුළුල් පරාසයක සෙල්ලන් කිරිමට නොහැකියාවක් පෙන්නුම් කරයි.

මෙහි විශේෂය වන්නේ කුඩා කල පැවති මෙම වෙනස්කම් වැඩිහිටි වියේදිත්  එලෙසින්ම පැවතිමයි නිසි ප්‍රතිකාර නොලැබුනොත්.. බොහෝවිට වැඩිහිටි අයගේ මෙම වෙනස්කම් යටපත් වී අවස්ථානූකුලව මතු වෙනු දැකිය හැකියි. මෙවැනි පුද්ගලයන් තෝරාගත් එක් අංශයක් ගැන ඇබ්බැහිවීමක් ලෙස තොරතුරු රැස් කිරිමට පෙළබෙන අතර එය සාමාන්‍ය ජීවිතයක් ගත කිරිමට තර්ජනයක් වීමට තරම් හේතුවක්ද විය හැකියි. ඒ වගෙම යම් දෙයක පූර්ණ පරාසයක් වෙනුවට කුඩා පරාසයක වැඩි විස්තර සෙවිමට දැකිමට පෙළබීමෙන් වැරදි වැටහිම් වැඩි ජීවිත ගෙවිමට ඇති සම්භාවිතව වැඩි විය හැකියි..

මෙම ගැටලුකාරි තත්වයට මුහුණ දෙන බොහෝ දරුවන්/වැඩිහිටියන් නොයෙකුත් සංවේදිතා දැනිමේ වෙනස්කම් වලින්ද පිඩා ලබනව නිරන්තරයෙන්ම ජීවිතයේ... සමහර වෙනස්කම් නිසාවෙන් ලබන වේදනාව දාරගැනීමට නොහැකි නිසාම සමහර පුද්ගලයන්ට ජීවිත කාලයම එවැනි දේට නිරාවරණය නොවි දිවි ගෙවීමට සිදුවේ. මේ අතර වැඩි වශයෙන්ම දැකිය හැක්කේ ශබ්ධයට, හිරු ආලෝකයට , නොයෙකුත් ස්පර්ශයන්ට, පාට වර්ග වලට,  ආහාර වලට ඇති දැඩි අකමැත්ත වැනි දේ. මේ තත්වයෙන් පෙළෙන අය බොහෝ විට  නොදන්නා බොහෝ පිරිසක්  අතර ගැවසීමට කැමැත්තක් නොදක්වයි, ඔවුනට එය දැඩි අපහසුකාරි හැඟිමක් ඇති කරවන නිසාවෙන්. තමා සහ අවට අය සමඟ සුහද සම්බන්ධයක් ඇති කරගැනිමට අපහසු ගතියක් පෙන්වන මොවුන් සම්බන්ධයක් ඇති  කර ගත් පසු බොහෝ විට ඒකපාර්ශවීයව වැඩ කරනු දැකිය හැකියි එකතු වී සාමුහික වෙනු වෙනුවට.

අප භාශාව භාවිත කරන්නේ අපගේ හැඟිම් අන් අයට සම්ප්‍රේශ්නය කිරිමෙන් අවබෝධාත්මක බැඳිමක් ගොඩනඟාගැනිමට  වුනත් මෙවැනි පුද්ගලයන් ඒ සඳහා බොහෝ විට භාවිතා කරන්නේ තමන්ගේ හැසිරිමයි.. එය බොහෝ විට අන් අයව ඕනකමින් නොසලකා  හැරිම, ගනන් නොගෙන සිටිම, අපහසුතාවයට හිතාමතා පත් කිරිම වැනි ක්‍රියාමාර්ග විය හැකියි.. මේ නිසා මෙවැනි අය සමඟ වැඩ කීරිමේදි ඉතාම පීඩනයට පත්විය හැකි සිදුවීම වලට අන් අයට මුහුණ දිමට ද සිදුවිම නොවැලැක්විය හැකි දෙයක්.

ස්වාභාවිකවම අපේ හැඟිම් දැනීම් පද්ධතිය හැඩ ගැසී ඇත්තේ අප අවට ඉන්න ඕනම කෙනෙකුගේ හැඟිමක් අපේ වගේම සන්නිවේදනය විය හැකි ආකරයකට උනත් මේ "Autism Spectrum Disorder" ඇති අයට එම හැකියාව උපතින් පිහිටන්නේ නැහැ.. ඔවුන් බොහෝ විට පොතේ ඇති ලෙස මිස තැනට ගැලපෙන හැඟිම් දැනිම් වලින් අන් අය සමඟ වැඩ කිරිමට නොදැනීමෙන් සාර්ථක තෘප්තිමත් මිනිස් සබඳතා ගොඩනඟා ගැනිමට අසමත් වෙන අතරම එය තමන්ගේ නොව අනිත් පාර්ශවයේ වරදක් බවද හැඟි යාමෙන් අවුලෙන් අවුලට පත් වෙන ස්වාභාවයක් නිරතුරු දක්නට ලැබේ.

මෙම Spectrum එකට වැටෙන අයට විශේෂිත විදි වලින් මිසක් දෙමාපියන්ගේ ආදරය, කැපවිම, විශ්වාසයවත් දැනෙන්නේ නැහැ කොයි තරම් දෙමාපියන් වෙහෙස උනත් සාමාන්‍ය විදිහට.. ඒ වගේම තමන්ගේ හැඟිම් උචිත ලෙස පැවසීමේ ගැටලුවක් ද, හැඳුනා ගැනිමේ ගැටලු වලින් ද  (සමහර විට තමන්ට බඩගිනි ද නිදිමතද තිබහද  කියා මෙවැනි කෙනෙකුට හරිහැටි තේරුන් ගන්න අපහසුයි)  මේ නිසාම තමන්ගේ අවශ්‍යතා ඉටු නොවීමෙන් ඇතිවන ප්‍රබල මානසික කඩාවැටිම හේතුවෙන් කුඩා කල වුවද දරුණු පාලනය කලනොහැකි හැසිරීම් වරින් වර මතු විය හැකියි.. 

People with Autism may find hard to express their feelings.

බොහෝ විට අප තීරණ ගනිද්දි අප අවට ඉන්නා අනිත් අයගේ හැඟිම් ගැනද නොදැනුවත්වම සලකා බැලිමක් සිදුවෙනවා.. උදාහරණයක් විදිහට අපි තේ එකක් හදනව නම් අපිත් එක්ක ඉන්න අනිත් අයටත් ඕනද කියල ඉබේම අපි අතින් ඇහෙනවා.. ඒත් මේ Spectrum  එකෙ ඉන්න අයට එහෙම දැනෙන්නේ නැහැ.. ඉල්ලුවොත් අනිත් කෙනා හදල දිමක් මිස තමන් තනිව සිතා අනිත් අයගේ හැඟිම් ආශ්‍රිත අවශ්‍යතා නිසි පරිදි ඉටු කර දිමට ඇති හැකියාව ඉතාම සිමිතයි මේ අයගේ.....

 

බොහෝ විට විවිධාකරයේ මොළයේ ඇති වෙනස්කම්  නිසාවෙන් මෙවැනි අයට විහිලු නොතේරෙන ගතියක්, වචන වල වක් අරුත නොවැහෙටන ගතියක්, සම්බන්ධයක තිබෙන  සාමාන්‍ය දැනුම ඉතාම සීමිත වීමත් නිසා නොයෙකුත් අනවශ්‍ය ගැටලු ඇති වීමත් ඒවා විසඳාගැනිමට ඇති නොදැනුවත්කම නිසාත් යම්කිසි නොගැලපීමකදි එය සමථයකට පත් කරගැනීම ඉතාම අසීරු කටයුත්තකි. කොයි තරන් කාලයක් ආශ්‍රය කලත් කෙනෙක්ව හරිහැටි තේරුන් ගැනිමත්, කෙනෙක්ගේ හැඟිම් ආශ්‍රිත අවශ්‍යතා හරිහැටි තෙරුන් ගැනීමත් සැබැවින්ම මෙවැනි අයට අභියෝගයක්.

මුහුණේ හැඟිම් ප්‍රකාශනය ද මෙවැනි අයගේ ඉතාම සීමිත වන අතර බොහෝ විට මුහුණ සහ ඇඟපත ඇල්මැරුනු ගතියක් දිස්වේ..  කතාවෙන් නොව හැසිරිමෙන් අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමට පෙලබිමෙන්ද ශාරිරික අභිනය  ඉතාම සිමිත බැවින්ද, මෙවැනි අයව තේරුන් ගැනිම අන් අයට ඉතාම අපහසුකාරීයක් වුනත් එය පැහැදිලි කර දිම ද ඉතාම අසීරු වනුයේ අන් අයට තමාට වඩා වෙනස් අදහස් ඇති බව තේරුන් ගත් හැකි මොළයේ කොටස් මේ අයගේ හරිහැටි නොවැඩිම නිසයි.  මේ නිසා ඉගෙනීම හා සම්බන්ධව මොළයේ  ඉතා ඉහළ වර්ධනයක් අන් අයට වඩා වැඩි දියුණුවක් ලැබුවත් මිනිසුන් හා එකට සුහදව වැඩ කිරිම ජිවිතයේ සෑම කලකම අසීරු කරුණකි නිසි ප්‍රතිකාර නොලැබුනොත්...

විශාල පරාසයක විහිදි ඇති මෙම වෙනස්කම් නිසාමයි මෙම ගැටලුකාරි තත්වයට "Spectrum" කියලා නම් කරලා තියෙන්නේ..

තමන් අවට ඇති දෑට නිගරු කර හෝ අවට ඉන්න අයට රිදවා හෝ අපහසුතාවයට පත්කර වින්දනයක් ලබනවාට වඩා යමක් මෙලොව ජීවිතය විඳිමට ඇති බව වටහාගැනිමට උදව් කිරීමත්  එය කරන්නේ කෙසේද කියා වටහාහැනීමට ආදරයත් තේරුන් ගැනිමත් එක්වුනු මාවතක දිගටම තනි නොකර අත්නොහැර ගමන් කිරීමත් මෙවැනි ගැටලු වලින් පෙළෙන ඕනම වයස් කාණ්ඩයක කෙනෙකු වෙනුවෙන් අපට පමණක් කල හැකි කාර්යයක් වන්නේ  අමතක කිරිම සහ සමාව දීම   යන සංකල්පයන් මොළයේ වර්ධනය වන්නේ අපගේ මිස "Autism Spectrum Disorder" හි ගමන් කරන්නන්ගෙ නොවන බැවිනි....

එනිසාවෙන් සංවේදිවන්න ඔබට හැඟෙනවා නම් සාමාජීය ඇසුරෙහි කෙනෙකුගේ පිළිගත නොහැකි වෙනස්කම් දිගින් දිගටම දැනෙනවා නම් පෙනෙනවා නම්.. රිදවන්න එපා තවත් එවැනි අයව.. ඔවුන්ව එයින් මුදවා ගැනීමට ඔබට ධනාත්මක යමක් කල නොහැකි නම් ඈත් වෙන්න..

මම ඊලඟ ලිපියෙන් දරුවන්ගෙන් දැකිය හැකි කල්පනාකාරී විය යුතු රතු එළි ගැන ලියන්නම්.හැබැයි මේ ලක්ෂණ තිබු පමණින් කලබල වෙන්න එපා... කිසියම් සැකයක් දැනෙනවා නම් ටික කාලයක් හොඳින් දරුවාව අධ්‍යයනය කරලා ඔටිසම් ගැන දැනුවත් පළපුරුදු වෛද්‍යවරයෙක් හමුවෙලා ඔබේ අදහස් ගැන කතා කරන්න.